17-12-2024
5 keer Queer Geschiedenis in Utrecht
De afgelopen twaalf dagen hebben we met veel plezier afgeteld naar de première van Twelfth Night ! Aluin heeft van deze Shakespeare-klassieker een genderfluïde muziekspektakel gemaakt. De Utrechtse theatergroep huist zich in Villa Concordia, hét podium voor queer kunst en jong talent. Aluin is al sinds jaar en dag huisgezelschap van Theater Kikker. In de december maand verhuist Aluin van Villa Concordia naar ons theater en speelt van 19 t/m 29 december de voorstelling Twelfth Night.
In dit artikel nemen we je mee door een stukje Utrechtse queer geschiedenis en lichten we vijf plekken uit die een veilige ruimte bieden voor de LHBTQIA+ community.
Ook onderdeel uitmaken van dit stukje queer geschiedenis van Utrecht? Je vindt meer info en tickets via onderstaande knop.
We beginnen bij het begin: Utrechts oudste LHBTQIA+-organisatie. In 1946 werd het Cultuur-en Ontspanningscentrum (COC) geopend in Amsterdam, vier jaar later verscheen de Utrechtse afdeling. Speaking of Shakespeare: het COC begon eerst in Amsterdam als een Shakespeareclub. De club werd beschreven als een wetenschappelijk en cultureel ontspanningscentrum.
In het weekend en op woensdagen bestond het programma uit films, toneel, lezingen en klassieke muziek. Het was een plek voor de leden om te ontmoeten en te kunnen zijn wie je bent.
Ook werd er illegaal gedanst, aangezien de club destijds geen dansvergunning had. Op een avond werd de club gecontroleerd door twee politieagenten, die het incident rapporteerden aan de rechter. De rechter besloot dat nieuwe ondernemingen voortaan door de zedenpolitie gecontroleerd moesten worden. Door de maatregelen van de rechter schrokken veel leden en kwamen niet meer naar de club toe. In 1952 moest de club haar deuren sluiten wegens het lage bezoekersaantal.
In 1964 opende het COC opnieuw, dit keer aan de Nieuwegracht 28. Helaas bleek de ruimte toch te klein. In 1979 verhuisde het COC naar Oudegracht 221, waar het een nieuw thuis vond.
Eerste vrouwenboekhandel en -café in Nederland De heksenkelder (1975), Savannah Bay (1984)
In 1974 richtte het koppel Dorelies Kraakman en Sylvia Bodnár de eerste vrouwenboekenwinkel van Nederland op. Geïnspireerd door de opbloei van de vrouwenboekwinkels in de Verenigde Staten, wilden ze deze ook naar Nederland brengen. In de nieuwe winkel waren voor het eerst boeken te vinden over vrouwen, emancipatie en feminisme – thema’s die in andere boekhandels zelden aan bod kwamen. Kraakman en Bodnár noemde hun nieuwe vrouwenboekenwinkel: De Heksenkelder.
De winkel bevatte ook café De Heksenketel, waar vergaderingen van emancipatiegroepen, exposities en discussies werden gehouden. Er was ruimte voor theater, muziek en een speelplek voor kinderen.
In 1984 veranderde de winkel haar naam naar Savannah Bay, naar het toneelstuk van de Franse schrijfster Marguerite Duras. Daarna kwam in de jaren '90 de boekenwinkel in financiële problemen, waarna Mariska Verbeek het overnam en transformeerde naar een algemene ontmoetingsplek om boeken te ontdekken over gender, diversiteit en andere onderwerpen. In 2007 maakte Verbeek als eerste in Nederland een afdeling waar boeken over de transgemeenschap besproken worden.
Savannah Bay biedt ook ruimte voor evenementen, zoals samenwerkingen met organisaties als COC en PANN. Sinds 2013 fungeert de winkel als hét informatiepunt voor LHBTQIA+-organisaties en als vertrekpunt voor activiteiten in de stad, en wordt het ook wel het Pink Point van Utrecht genoemd. Afgelopen maand vierde de boekenwinkel hun 40-jarige jubileum en blijft een open plek voor iedereen.
LHBTQIA+-club en bar: Bodytalk (1987)
Een andere ontmoetingsplek voor de LHBTQIA+-gemeenschap is café Bodytalk, de oudste nog bestaande LHBTQIA+ bar in Utrecht. De bar opende de deuren op 27 februari 1987 en heeft nog altijd dezelfde eigenaar: Feibe Zweers.
Bodytalk was tot ongeveer 2008 vooral bedoeld voor mannelijke gasten, maar kreeg daarna een meer inclusief karakter. Iedereen is nu welkom. In de bar worden verschillende evenementen georganiseerd, zoals bijeenkomsten van LHBT-studentenverenigingen, dansfeesten, pubquizzes en karaokeavonden. Het Midzomergrachtfestival wordt in Utrecht sinds 1997 onder andere in Bodytalk gevierd. In de beginjaren organiseerde Bodytalk het festival ook zelf. In 2017 werd het festival uitgebreid met de Utrecht Canal Pride. Daarnaast organiseert de bar in samenwerking met Pathé bioscopen een maandelijkse filmavond en fungeert Bodytalk als theater tijdens het Café Theater Festival.
Utrecht Queer Culture Festival (2023)
In 2023 werd voor het eerst het Utrecht Queer Culture Festival (UQCF) gehouden. Het UQCF zorgt ervoor dat de LHBTQIA+ gemeenschap gevierd kan worden, zoals zij zelf uitleggen:
“Wij zijn ervan overtuigt dat er in Utrecht meer ruimte en behoefte is aan een festival dat naast het vieren van diversiteit, de vrijheid en variatie in seksualiteit, gender, seksuele oriëntatie, lichaam en relatievormen agendeert en stimuleert. En daarnaast ook de Utrechtse queer cultuur, in al haar diversiteit, laat zien!”.
Ieder jaar wordt er ook een Dirkje Kuik-lezing georganiseerd, vernoemd naar de Utrechtse kunstenares en schrijfster. Kuik was een van de eerste openbare transgenderpersonen van Nederland. De lezing maakt deel uit van de opening van het UQCF en eert haar strijd. Ook wordt jaarlijks de Annie Brouwer-Korfprijs uitgereikt aan organisaties of initiatieven die zich inzetten voor de LHBTIQIA+ gemeenschap. De prijs is vernoemd naar Annie Brouwer-Korf, die van 1999 tot 2008 burgemeester van Utrecht was en zich zowel in de stad als daarbuiten, sterk inzette voor de rechten van de LHBTIQIA+ gemeenschap. De prijs wordt uitgereikt op 11 oktober op Coming Out Dag.
Villa Concordia | Aluin (2021)
Last but not least! Hét podium voor Queer kunst en jong talent: Villa Concordia. Villa Concordia is het theaterhuis van Theatergroep Aluin. Dit is de plek waar de groep repeteert, werkt en tevens ook de plek waar gasten worden ontvangen. Al sinds 2021 organiseert Villa Concordia theater, film, poëzie, spoken word, muziek en festivals met een divers en inclusief programma. De queer community staat centraal bij dit podium en iedereen is welkom.
Theatergroep Aluin heeft dit jaar een bewerking gemaakt van het Shakespeare stuk Twelfth Night. Een voorstelling die in de tijd Shakespeare uitsluitend door mannen gespeeld mocht worden, wat toen al voor enig genderverwarring veroorzaakte. Vooral in een verhaal wat speelt met het verkleden als een andere genderidentiteit dan diegene zelf is. Aluin gaat nog een stapje verder en heeft alle personages genderfluïde geschreven. In deze romantische komedie draait het om vermomming en verwarring, maar één ding is duidelijk: de liefde overwint altijd.
Dit is slechts een kleine greep uit de queer hotspots in Utrecht. Wil je meer weten over deze plekken en de queer geschiedenis van de stad? Neem dan een kijkje op de website van Queer U Stories. Vergeet niet om in 2025 het Queer Culture Festival te bezoeken en plan zeker een uitstap naar Savannah Bay of Bodytalk. En breng ’s avonds een gezellige tijd door in onze theaterzaal om te genieten van Twelfth Night ! Te zien bij Theater Kikker van 19 t/m 29 december. Tickets en info zijn via onderstaande knop te vinden.
Ook interessant voor jou
Nieuws
Kom in de stemming voor Twelfth Night
4 films op een rij: Shakespeare, genderidentiteit en komedie
Interview
Regisseur Victorine Plante over genderfluïde muziekspektakel Twelfth Night
'Het is echt een prachtige komedie met een ontzettend mooie gelaagdheid in verhaal, romantiek en personages.'
Interview
Who's Afraid Of Oscar Wilde: broodnodige queer-bewerking van een toneelklassieker
Gijs Wilbrink (ILFU) interviewde theatermaker Daan van Bendegem over zijn actuele voorstelling.